Svitlana Biedarieva’nın 5Harfliler için yazdığı bu yazıyı Övül Durmuşoğlu çevirdi.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal ettiği ilk günlerde, Rus ordusu Kiev’e yakın Ivankiv şehrindeki tarih müzesini yaktı. Müzenin koleksiyonu içerisinde erken Ortaçağ’a ait arkeolojik nesneler, nadir bulunan Polissia (Kuzey Ukrayna ve Güney Belarus bölgesi) folklorik ikonları ve Ukrayna kültürünün sembollerinden biri haline gelmiş, farklı folklorik anlayışıyla tanınan Ivankiv doğumlu Maria Prymachenko’nun 25 işi vardı. Daha sonra Prymachenko’nun işlerinin yerel halkın öngörüsüyle evlere saklandığı ve kurtarıldığı haberini aldık. Yine de şu anda bütün işlerin kurtarılıp kurtarılamadığını ve kurtarılanların tam olarak nerede olduklarını bilmiyoruz. Prymachenko kağıt üzerine guaj boya çalışıyordu, işlerinin kırılganlığı doğru biçimde gerçekleştirilecek bir arşivsel korumayı zorunlu kılıyor.
Maria Prymachenko. Mari Prymachenko Aile Vakfı.
Maria Prymachenko Ukrayna kültürü içerisinde temel önem taşıyan bir sanatçı. Hem folklorik saflığı ve gelenek içindeki köklülüğü hem de kırsal Ukrayna’daki kadınların deneyimlediği geleneksel kuralcılıktan özgürleşmeyi temsil ediyor. Sanatçı Sovyet dönemi köy hayatının zor rutini içerisinde hayalgücü sayesinde çeşitli yeni dünyalara birer pencere açtı. Sanatsal metodu hem yerel folklorik resimleme stilinden -Prymachenko bu stili daha önce ağırlıklı olarak dekoratif sanatlarda kullanmıştı- hem de Ukrayna ve Avrupa’daki erken 20.yüzyıl avangardından besleniyordu.
En önemlisi, Prymachenko politik ve toplumsal fikirlerini sanatıyla ifade ediyordu. 1978 yılında yaptığı Nükleer Savaş Lanetlenmeli işinde çift dilli, hem tehditkar hem de büyülü bir savaş canavarını hayata geçirmek için parlak floresan renklerden kaçınmamış. Savaş Tehdidi (1986) isimli başka bir işinde ise karanlık, iç karartıcı renklerle sayısız böceksi bacağı olan, füzeye benzer bir hayvan boyamış, bu hayvanın da uzun yırtıcı dili iştahla kurbanlarına yöneliyor.
Nükleer Savaş Lanetlenmeli, 1978.
Öbür işlerinde ise barışçıl bir gökyüzü teması ayrı bir önem kazanıyor. Ordumuz, Koruyucularımız (1978) bir köy bayramını konu ediyor; köyün üzerinde parlayan bir güneş, bir zaferi kutlarcasına danseden çiftler ve gökyüzünü koruyan iki kuş var bu resimde. Şu an süregiden savaş içerisinde, güçlü ve becerikli ordusunun yanısıra, Ukrayna toplumunun ihtiyacı olan tam da bu; gökyüzünü koruyacak uçaklar. Güvercin Kanatlarını Açmış, Barış İstiyor (1982) ise detaylı folklorik motiflerle süslenmiş bir barış güvercinini betimler. Güvercinin koruyucu kanatları toprağı gölgeler ve korur. Sanatçı burada 1937 yılında Paris’teki Uluslararası Modern Hayatta Sanat ve Teknoloji Fuarı’nda çalışmalarını görüp beğendiği söylenen Pablo Picasso’ya gönderme yapar.
Ordumuz Koruyucularımız, 1976.
Maria Prymachenko’nun köyü Bolotnya, bağlı olduğu şehir İvankiv ile birlikte Rus ordusunun işgali altında, pek çok bina bombalanmış ve sayısız sivil yaralanmış durumda. Bu durum, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaşta kültürel miras ve insan hayatının maruz kaldığı tehdidi gösteriyor.
Güvercin Kanatlarını Açmış, Barış İstiyor, 1982.
Ukrayna’daki kültürel nesnelere yönelik tehdidi gösteren örneklerden bir başkası da, doksanların sonuna kadar Herson şehrine bağlı Öleshki köyünde yaşamış yine folklorik motiflerle çalışmış başka bir kadın sanatçı olan Polina Raiko’nun evi. Köy halkının çok kıymet verdiği müze, sanatçının yaşadığı ve içine çeşitli duvar resimleri yaptığı evi. Naif tarzda resimlenmiş melekler, çiçek süslemeleri, folklorik ikonlardan esinlenmiş dinsel sahneler ve fantastik hayvanlar evin duvarlarını bitmez tükenmez bir resme dönüştürüyor. Şu sıralarsa bu bölgeye ulaşılamıyor ve askeri haritalara göre evin bulunduğu bölge ağır şekilde Rus bombardımanına tutulmuş durumda; evin bombardıman sırasında yıkılmış olabileceği endişesi birçok kez dile getirildi. Neyse ki Polina Raiko Vakfı evin şans eseri yıkılmamış olduğunu geçenlerde teyit etti. Yine de, işgal devam ettiği sürece, tehdit de devam ediyor.
Polina Raiko’nun evi. Polina Raiko Ev-Müzesi.
Ukrayna gelenekleri ve kültürü tehdit altındayken gün be gün deneyimlediğimiz tarih Ukraynalı folklorik sanatçıların ve özellikle Prymachenko’nun değindiği konuların hâlâ güncel olduğunu ve dönemin korkularına cevap verdiğini gösteriyor. Rus ordusunun yakıp yıktığı kültürel miras dünyadaki tüm dünya kültürel miras koruma örgütlerince protesto edilmeli; Rusya ise Ukrayna kültürünü ve halklarını bu şekilde yok etmeye çalıştığı için bu organizasyonlardaki bütün rollerinden mahrum bırakılmalı.
Ana görsel: Maria Prymachenko, Savaş Tehdidi, 1986.
