Yazının fikri benden değil, Facebook’ta gezinirken önüme düşen bir videodan geldi. Daha önce fark etmediğimiz binlerce ayrımcı unsur gibi, videoda Daisy adında küçük bir kız giysilerin üzerindeki slogan ve kelimelerin ne kadar cinsiyetçi olduğundan, kızlara ve oğlanlara biçilen rollerden bahsediyordu:
“Herkes kızların sadece güzel, oğlanların maceracı olması gerektiğini düşünüyor. Ben bunun yanlış olduğunu düşünüyorum çünkü aslında neden kızlar ve oğlanların kıyafetleri ayrı olmak zorunda ki?”
Çocukların boy, beden ve kıyafetin içinde kalan minik cinsel organları dışında belli bir yaşa kadar fiziksel farkları yok, özellikle 0-4 yaş için kız-oğlan ayrımı olmasının bir gereği bile yok. Örneğin kısacık saçlı kızımı pembe giydirmemişsem “yakışıklı” diye seviyorlar, hiç bozmuyorum, sağolsun iltifat etmek istemiş, ne farkeder? Yine yazın plajda kızım mavi beziyle bir çocuğun topuna vurduğunda, çocuğun babası heyecanla “işte erkek!” diye haykırmış, ben yine gülümsemekle yetinmiştim. Oğlunun saçını kısacık kestirmeyen arkadaşıma da “kızınız çok tatlı” denebiliyor mesela… Çünkü insanların ayırt edememeleri normal. Ama pembeler ve kalpler kızlara, maviler ve arabalar oğlanlara ayrılmış durumda. Neden?
Kızıma elbise alırken bu video zihnimden geçti ve çocuk kıyafetlerindeki slogan ve ifadelere dikkat etmeye başladım. Sloganları Türkçe-İngilizce ayrımı yapmadan değerlendirdim, çünkü Türk marka da olsa genellikle ingilizce ve aslında farklı dilde de verdiği mesaj net. Yazıya kız çocuk kıyafetlerindeki ayrımcılığı anlatmak üzere yola çıkmışken dikkat ettikçe kızlara yapılan ayrımcılık kadar oğlan çocuklara yapılan yanlış yönlendirme değil düpedüz haksızlığı hatta kötülüğü de farkettim.
Önce bu haksızlığa bakalım. Siz kalplerle dolu bir tişört giyen oğlan çocuk gördünüz mü? Ben görmedim. Sevgi, aşk anlamına gelen “Love” kelimesi de, “Sevgi” sözcüğü de, kalpler de hep kız çocuklarında. Hayatta sevgi, sevmek, mutluluk en önemli şey ve herkesin farklı yollarla amacı bu değil mi? Neden sadece kızlar sevgi ve aşk ile bağdaşıyor. Eğer sevginin simgesi kalpse neden sadece kızların kıyafetlerinde var? Bu aslında çok üzücü değil mi? Oğlanlara daha çocuk yaştan sevginin kızlara ait olduğu söylenmiyor mu? Sevmenin zayıflık olduğu beyinlere işlenmiyor mu? Bunu düşünmek kalp kırıcı.
“Happiness, Happy, Mutluluk” da da aynı durum söz konusu. Geçen sene 2017 kış, ilkbahar, yaz reyonlarına baktığım H&M, GAP, LC WAİKİKİ, MANGO’da smile / gülmek ve happy / mutlu sadece kız çocukları kıyafetlerinde vardı. İnanılmaz gerçekten! Yani H&M, GAP, LC WAİKİKİ, MANGO kıyafetlerininin hiçbirinde oğlanlar için hayâl et, sev, gül, mutlu ol, mutluluk kelimeleri kullanmamış. Oğlan çocukları hep ciddi olmak zorundalar mı?
Kalp: Erkeklerde kıyafet yoluyla erkekliği azaltığı rivayet edilen sevginin simgesi. Pembe ve kırmızı ile erkeklerde öldürücü sonuçlar doğurabilir, lütfen arabalı tişörtlere yöneliniz. (GAP)
Oğlanlara ayrılmış bölümdeki giysi sloganları güç, cesaret, hız, başarı odaklı.. Güzel temenniler, ancak omuzlarına “sadece” bunları alanlar eziliyorlar. Daha çocukken yükleniyoruz minik bacaksızlara.. Öte yandan evet ayrımcılık geliyor, kız çocuk sloganlarında bunlar hemen hiç yok. Evet, “sevgi, arkadaşlık, mutluluk” gibi güzel mesajlar var ve bu sloganların yanında kedicikler, pasta dilimleri, çay falan oluyor genellikle (söylemeye gerek yok pasta ve çay da oğlan çocuk kıyafetlerinde herhalde hiç yiyip içmedikleri için bulunmuyor)… Ama işte güç, cesaret, başarı, akıl kız kıyafetlerini teğet geçiyor. Haksızlık yapmayayım, konuya dikkat kesildiğim 1-2 yıldan beri ufak bir ilerleme var, mesela GAP’te Girl Power diye bir ayırım yapılmış ve bir tişörtte “kızlar herşeyi yapabilir” yazıyor, çok güzel değil mi? Yine 1-2 sene önce kadınsı mesajlar içeren kız kıyafetleri daha naif mesajlara yönelmiş neyseki..
Oğlan çocuklarda kalp ve sevgi temaları yerine çok daha yararlı imgelere rastlayabiliyoruz. Mesela İNŞAAT KEPÇESİ.
Ayrımcılık konusunda ise çok acayip bir durum var. Hayvanlar kızlar ve oğlanlar için ayrılmış durumda; kediler, kelebekler, kuşlar ve tavşanlar kızlara, timsah, tilki, ayı, dinazor ve köpekbalıkları oğlanlara verilmiş. Evcil, vahşi olmayan hayvanlar vahşi, saldırgan, etobur hayvanlara karşı. Oğlan çocuklar renk renk kelebekler yerine neden hâlâ bile denizde karşıma çıkar mı diye ürktüğüm köpek balıklarını kıyafetlerinde taşımak zorundalar? Bu onlar için korktukları hâlde korkmamaları gerektiği söylenen kocaman bir yük değil mi? Oysa kız çocuklar ile oğlan çocuklar için korkular aynı: karanlık, yalnızlık, canavarlar, belki örümcekler, yüksek sesli şeyler…
Ya da oğlanlar kedi sevemez mi? Kızlar köpek besleyemez mi ya da ayıları sevemez mi? Kızlar timsah olan tişörtler giymek istemezler mi? H&M 2017 yaz oğlan çocuk tişörtleri: köpekbalığı (4), kaplan (2), dinazor (5), timsah (1), kertenkele (2). Kız tişörtlerindeki hayvanlar: kelebek (4); kedi (2); yavru çita (1), tavşan (3), lama, zürafa, kuş…. Tabi tekstil sektörünün gözünde bu çocuklar o kadar farklı ki ortak bir hayvanda buluşamamışlar. Böyle büyüyen bir çocuk muhtemelen 4 yaşında, kedili bir tişörte “anne ben kız mıyım, dinazor alalım” diyor, kız çocuk da aynı tepkiyi veriyordur. Şu an zaten bu ayırımlar normalleşmiş durumda ancak düşününce böyle bir ayırımın saçmalığını idrak edebiliyoruz.
Dinazorlar kedilere karşı… Peki kedilerin, tavşanların, kelebeklerin sadece kız çocuklarına özgülenmesi aşırı saçma değil mi? (LC Waikiki)
Bir temel ayırım da imge ve mesajlarda: Kız çocuklarının kıyafetlerinde daha çok hayvanlar, eşyalar gibi yazılı olmayan imgeler, resimler varken oğlan çocuklarınkinde sloganlar hakim: gez, keşfet, denize açıl gibi. Oğlanlara ne yapacakları söyleniyor, kızlara da cici resimler veriliyor. İlginç ayrımlar devam ediyor, yıldızlar kız çocuk giysilerinde sıkça yer alırken, oğlan çocuklarında astronotlar, gezegenler, uzay gemileri, roketler var.. Sektör uzayı bile ikiye bölmüş..
En komik ayırım meyveler. Kız çocuk kıyafetinde o kadar çok kiraz var ki kızlarla özdeşleştirilmiş durumda. Oğlan kıyafetlerinde yok.. Hani neredeyse erkekler kiraz yemez diye düşünesim geliyor. Ay kafam karıştı erkekler kiraz yer mi? Peki karpuzun dişiliğini bana açıklayabilir misin abidin?
Garip bir ayırım doğa ile ilgili. Nedenini vallahi anlamadığım bir sebeple orman, doğa, dağ, kamp ile ilgili oğlan kıyafetlerinde sloganlar varken kızlarda neredeyse yok: 2017 kış sezonunda LC Waikiki bir kıyafetinde kız çocuklarının da doğayı sevebileceğini hatırlamış. Aynı marka 7 oğlan kıyafetinde ormana ve doğaya gönderme yapmış. Mango ise 14 ayrı kıyafetinde orman, doğa, kampa gönderme yapmışken kız çocuklarının apartmanda kalmasını uygun görmüş, doğa teması hiç yok.
Yazılara gelince; Explore / keşfet defalarca ve sadece oğlanlara uygun görülmüşken, Dream / Hayal et kelimeleri sadece kız çocukları kıyafetlerinde var. Bu yine aslında oğlanlar için hayâl etmenin, hayâl kurmanın kızlara özgü olduğu algısını yaratıyor. Böyle bir algı sonucu oğlan çocuklarından yaratıcılık nasıl beklenebilir? Adventure/ macera kelimesi de genellikle oğlan kıyafetlerinde, kızlar yine evde hayâl kuracak demek ki…
“Gitme ve Dünya’yı değiştirme zamanı”. Evet istersem gidip bu kazağı da satın alabilirim, evet İngilizce hatta okuma yazma bilmiyor olabilirler. Sorun bunun benim kızım için tasarlanmamış olması. (H&M)
Arabalar oğlan çocukların kıyafetlerinde var. Oğlan çocukları arabalara daha çok ilgi duyduğu doğru da olabilir. Ama bir şey daha var “speed” (hız), “race” (yarış) veya “win” (kazanmak) kelimesi de genellikle arabaların yanına ekleniyor kıyafetlerde. Saçma sapan ve tehlikeli bir mesaj daha. Bir de bildiğim kadarıyla ehliyet sınavında cinsiyetin bir önemi yok. O arabalara kızlar da binip gitseler olmaz mı?
Spor dalları, futbol, basketbol, araba yarışları istisnalar dışında genellikle oğlan kıyafetlerinde var. Küçük kızların spor yapabilecekleri kimsenin aklına pek gelmemiş belli ki…
2,5 yaşındaki kızımı, onun 2-3 yaşındaki kız-oğlan sınıf arkadaşlarını düşünüyorum. Aynı oyunları oynuyor, aynı şarkıları söylüyor, aynı kumda kaleler yapıyorlar. Kahkahaları ortak. Ama kıyafetler farklı.
Gökteki yıldızların veya gezegenlerin, başarı ya da sevgi sözcüklerinin, kedilerin ya da kaplanların, sporcu erkeklerin veya kafede oturan minik kız resimlerinin bir cinsiyete özgülenmesi anlamsız olduğu kadar ayırımcı. Ve hiçbir çocuk bunlardan birini seçmek zorunda bırakılmamalı…
Tabiki bu ayırımı kabul etmeyip kızınıza oğlan, oğlunuza da kız reyonundan kıyafet alabilirsiniz. Ancak sorun bu şekilde bir ayırımın yaratılması ve sizin kız ya da oğlan ebeveyni olarak buna yönlendirilmeniz. Sorun ürün yaratıcılarının ve tekstil sektörünün hedef kitleye göre renkleri, hayvanları, otları böcekleri kız ve oğlan diye ayırması. Öte yandan ayırıma maruz kalındığında algılar çocuğunuz için bile çok erkenden değişiyor. Mesela öbür reyondan aldıysanız, bir süre dışarıyı gözlemleyen kızınızın ya da oğlunuzun “onu giymiyceeem” diye protesto edeceği garantilenmiş oluyor.
Öte yandan milletimizin hayattaki en büyük (ve tek) hobisi etrafını ve özellikle anne babalığınızı eleştirmekken anne babaları da bu yolda çeşitli zorluklar bekliyor. Bir arkadaşım 2 yaşındaki oğluna tayt alırken kasadaki kızın “yalnız o kızlar için diye uyarması”, arkadaşımın bunu dert edinip “soğukta bol pantalonla üşüyor, ne yapacağım?” diye dertlenmesi bu saçma baskının komik bir yansıması değil mi? Ya da 2-3 yaş kız pantalonların skinny (!) olması sonucu rahat edemeyen kızını erkek reyonundan giydiren arkadaşımın her seferinde “mecburen aldık” diye açıklama yapması… Düşünsenize kalpli taytlı oğlunuzu akraba ziyaretine götürdünüz. Komedi-dram türünde yaşanacak bu ziyarete patlamış mısırımla ben de mutlaka gelmek isterim.
Sevmek, gülmek, mutlu olmak kız kıyafetlerinde, başarı, keşfetmek, cesur olmak oğlan kıyafetlerinde… Kalpler kızlarda, ağaçlar oğlanlarda. Kelebekler kızlarda, köpekbalıkları oğlanlarda… Patenler kızlarda, arabalar oğlanlarda… Çay fincanları kızlarda, futbol topları oğlanlarda.. Bu ayırımlar tüm kız ve oğlan çocuklarına haksızlık değil mi?
