ÖZET: Popüler kültürde gömülü bulunan cinsiyetçilik çoğu zaman farklı kodlarla gizlenerek karşımıza çıkmaktadır. Ancak bazı popüler kültür metinleri açıkça kadın düşmanlığı üretmekte, bununla da gurur duymaktadır. Rapçi Khontkar’ın “Sürtüğe Bak” şarkısı bu durumu örneklemektedir. Khontkar 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nden bir gün önce “Sürtüğe Bak” başlıklı şarkısının klibini yayımlamıştır. Bu sahte makale gerçek semantik söylem çözümlemesi yöntemi aracılığıyla şarkı sözlerinin içerdiği iletileri toplumsal cinsiyet bağlamında değerlendirmeyi, şarkının esas iletisini saptamayı amaçlamıştır.
1. Giriş
“Sürtük” gibi sözcükler kadınları aşağılamak, cinselliğin nesnesi değil öznesi olduklarını reddetmek, ataerkiyi içselleştirene kadar özgürlük alanlarını kısıtlamak için yüz yıllardır kullanılıyor (Federici, 2012). Pek çok erkek kadınları toplumun namusu, iş gücü ve asker gücünün doğurucusu, evlendiği ve doğurduğu erkeklerin ücretsiz bakıcısı olarak görecek şekilde yetiştiriliyor.
Bir erkeğin cinsellikten haz alan kadına da, kendisini reddeden kadına da “sürtük” demesi yaygın olarak karşımıza çıkan bir durum. Bu bakış açısına göre kendisine düşük not veren öğretmen de, yırttığı pantolonun iadesini yapmayan kasiyer de bir erkek için “sürtük” olabilir. Peki Khontkar “sürtük” derken ne demeye çalışıyor? Bu soruyu cevaplamak için “Sürtüğe Bak”a bakabiliriz.
2. Bulgular
Öncelikle konuşan her özne dili kendi adına üstlenir. Her söylem “ben” diyen bir öznenin ifadesidir. Öznesi Khontkar olan şarkı sözleri ise semantik olarak çözümlenebilecek bir söylemdir.
Şarkı sözleri göndergeyi (bahsedilen kişi, “sürtük) tanımlıyor, ondan talepte bulunuyor ve ona emir veriyor. Khontkar bu yetkiyi üstlenmek için kendisini bir üst personaj olarak konumlandırıyor. Şarkı sözleri Khontkar’ın göndergenin (“sürtük”) düşüncelerini ve duygu dünyasını bildiğini iddia ediyor: “İstiyo beni delice bunun sonu sence de n’olcak / Üzgün o şimdi düşlüyo hep evinde yalnızken koycak / Bi kadeh şarap kendine, yine gözlerini kapayıp kafada kurcak”. Kendisini “her şeyi bilen” (omniscient) özne olarak meta düzeyde konumlandıran Khontkar “sürtüğü” kendisini “isteme” niteliği üzerinden tanımlıyor.
Ancak emir kipi asıl isteme durumu / eksikliğin Khontkar’a ait olduğuna işaret ediyor. Emir kipinin sık kullanımı yönlendirici / manipülatif / koşullandırıcı söylemde karşılık buluyor (“Yatağıma yat yat … Karşıdan olmaz yanıma yaklaş”). Dolayısıyla Khontkar hakaret ettiği ve kendinden talepte bulunduğunu iddia ettiği “sürtük”ten talepte bulunuyor.
“Sürtük” yalnızca “isteyen”, bu nedenle bir eksiklik içinde olan kişi değil aynı zamanda “deli”, “göt … kocaman, memeler hoş”, “toy”, “Cyclops gibi” sözcük ve sözcük öbekleriyle tanımlanıyor. Khontkar kadınların duygularını geçersiz kılmak, seçimlerini çürütmek için erkekler tarafından sıklıkla kullanılan (Arkadaşımın Eski Sevgilisi, 2018) ve yalnızca karşıdakinin yaptıkları hoşuna gitmediğinde beliren akıl sağlığı sorunu mitini gururla tekrarlıyor. Aynı zamanda, beğendiği kadınlara öfke duyan bir ton söz konusu. “Cyclops gibi” kullanımını ise açımlama çabası sonuçsuz kalırken, yine de şarkının “sürtüğü” insan saymadığı algısını pekiştiriyor.
Şarkı sözleri Roman Jakobson’un altılı iletişim şemasındaki “çağrı işlevi”ne karşılık geliyor (Kıran, 2002). Dilin bu işlevinin amacı alıcıda tepki ya da davranışında bir değişiklik yaratmak. Ancak Khontkar “sürtüğün” hem kendisini istemesini hem de kendisinden uzaklaşmasını talep ederek tasvir ettiği kişiler arası çatışmayı sürdürüyor.
Çağrı işlevinde amaç örtülü ya da açık olarak mesajın alıcısından bir şey istemektir. Şarkı sözlerine bakıldığında (“Sürtüğe bak istiyo beni / Sürtüğe bak gözlüyo beni”) burada amacın dikkat çekmek olduğu görülüyor. Bu sözlerde de örneklendiği üzere “Ben” sözcüğü şarkıda 10 kez kullanılıyor. Bu art gönderim Khontkar’a dikkat çekme işlevini karşılıyor.
3. Tartışma ve Sonuç
“Sürtüğe Bak” şarkısı kadınları aşağılamak amacını taşısa da aslında öncelikle Khontkar’ı aşağılayan iletiler taşıyor. Çünkü “önvarsayımlar konuşucunun saklamak istediği asıl düşüncesini” ortaya koyuyor (Korkut, 2017). Khontkar “sürtüğü” kendisini isteyen, kendisinden bir talebi olan kişi olarak konumlandırmaya çalışıyor, aynı zamanda “sürtük”ten kendi istekleri ve taleplerini sıralıyor. Bu dilsel ve bağlamsal tutarsızlık “öznelerin birbirine karıştığı” (Korkut, 2017) bir duruma ifade ediyor.
Sonuç olarak semantik söylem çözümlemesine göre “sürtük” Khontkar oluyor. Khontkar’ın kullandığı söylem yalnızca kendisine dikkat çekmeye çalıştığını kanıtlıyor. Kısacası bulgular Khontkar’ın kötü bir rapçi (Youtube, 2020) ve mide bulandırıcı (Kadınlar, Tarih) olduğunu gösteriyor.
Kanyakça
Ege Öztokat, “Kişisel Deneyimlerim”, İstanbul: 2010-2020
Zeynel Kıran, “Dilbilime Giriş”, Ankara: 2002
Nedret Öztokat Kılıçeri, “Mutfakta Kızıyla Sohbet”, İstanbul: 2020
Ece Korkut, “Söz ve Kimlik”, Ankara: 2017
Kadınlar, “Yaşam”, Dünya: Tarih
Arkadaşımın Eski Sevgilisi, “Ayrılık Sonrası Barışmak İsterken Küfretmek”, Kozyatağı: 2018)
Silvia Federici, “Caliban ve Cadı”, Çev. Öznur Karakaş, İstanbul: 2012
