Referandum, Pelikancılar, Trump, yaklaşan küresel ekolojik felaket, faşist Le Pen mi banker Macron mu diye beynim pelteye dönmüşken imdadıma tesadüfen gördüğüm, Duygu’nun yazdığı Uzaya Gönderilen Türkçe Selamın Ardındaki Hikaye yetişti.
Bilmeyenler, o yazıyı okumamış olanlar için kısaca özetleyeyim (ama üşenmeyip lütfen okuyun, çok güzel bir hikaye): 1977 yılında NASA’nın dış güneş sistemini incelemek için gönderdiği iki uydu var, Voyager 1 ve 2. Bunlar bir biri ile birkaç ay ara ile fırlatılıyorlar; Voyager 1 Satürn ve Jüpiter’in yanından uçup gidiyor. Kardeşi Voyager 2 ise gezegenlerin çok nadir gerçekleşen konumlanmasından yararlanıp Jüpiter ve Satürn’e ek olarak daha önce ziyaret edilmemiş ve sonrasında hala edilmeyen Uranüs ve Neptün’e de uğrayıp bize elveda diyor. Bu iki uydu üzerlerinde birer tane altın plak taşıyor. Bu plaklara, olur da bir gün akıllı yaratıklar bu aletleri bulursa ümidi ile dünya dillerinden selamlar, çeşitli şarkılar, fotoğraflar vs. yükleniyor. Yukarda bahsettiğim yazı bu disklere kaydedilen, uzaylı kardeşlere gönderilen selamın hikayesi (biraz uzun özetledim, kusura bakmayın).
Burada yazacağım hikâye ise benzer (işin içinde yine uydular ve uzaya yollanan mesajlar var) ve aynı zamanda benzer değil (bu sefer konu kadın bedeninin resmedilmesi). Voyager’ların, ki Türkçesi tam olmasa da Gezgin olarak çevrilebilir belki, uzaya yollanmasından yaklaşık dört yıl önce başka bir çift uydu bu Gezginler’e Öncü olması amacıyla aynı gezegenlere gönderiliyor. Pioneer 10 ve 11 yine birkaç ay arayla 1973 yılında Jüpiter’e doğru fırlatılıyor. Daha sonra Gezgin sondalarında olduğu gibi, birer plak taşıyor bu Öncüler. Altın kaplama alüminyum plakalara öyle figürler işleyelim ki, bunları bulması muhtemel uzaylı kardeşlerimiz bizim hakkımızda biraz bilgi sahibi olsun, diyorlar. Ünlü astronomlar Frank Drake (ki adıyla anılan denklem ile ünlü) ve Carl Sagan bu işe el atıp bir tasarım ile geliyorlar.
Kaynak: http://janetturpinmyers.com
Tasarımdaki figürler bizim galaksinin neresinde olduğumuz, yani bir nevi adresimiz, Güneş sistemi ve Öncü’nün rotası, Hidrojen atomunun belli enerji seviyeleri, Öncü sondalarının bir silüeti ve bu silüet önünde poz vermiş bir kadın ve bir erkek iki insan figürü.
Şaşırtıcı olmayacak bir şekilde, asıl mevzu kadın figürü hakkında. Erkek birey tamamen dik, bir eli avuç içini gösterir bir biçimde açık. (Bazı kültürlerde bu saldırgan bir hareket olarak kabul ediliyormuş. Bunu gören uzaylılar kendilerini tehdit altında hissedip, dünyamızı istilaya kalkar mı acaba diye de tartışılmış.) Uzaylı kardeşlerimize selam verirken (ve bu sırada tenasül uzvu yerli yerinde duruyorken), kadın birey birazcık arka planda gibi, biraz sağına kaykılmış, içinden “selam uzaylılar, ben de bu beyin hanımıyım işte” dercesine pasif bir şekilde konumlan(dırıl)mış. Bunun da ötesinde tenasül uzvu da, erkek bireyin aksine, yok. Evet, yok, silinmiş. Yani eğer ola ki bu plaka günün birinde, bir yerlerde (yer demişken, Yer özel isim olarak kullanıldığında teknik olarak Dünya gezegenini belirtiyor) sosyal melekeleri de gelişkin bir canlı türü tarafından bulunursa gezegenimizde işlerin nasıl işlediği ile ilgili şahane tespitler ve çalışmalar yapmaları mümkün.
Pioneer 10 üzerine yerleştirilmiş plaka (kaynak: nasa.gov).
Plakanın tasarımı sürecine geri gelirsek, figür Carl Sagan’ın o zamanki eşi Linda Salzman Sagan tarafından çizilmiş. İnternette gördüğüm kadarıyla hikayenin değişik versiyonları var. Ama genel olarak kabul edilen kadın figürün vajinasının önce çizildiği, fakat bunun daha sonra NASA yöneticilerini, ki ağırlıklı olarak beyaz erkek figürünün baskın olduğu bir hükümet kurumu nihayetinde, utandırmamak ve çizimler halka gösterildiğinde problem çıkarmaması için (halkın hassasiyetleri mühim tabi) sonradan çıkarıldığı. Fakat figürün meme uçları bile daha sonra basında çıkan haberlerde sansürlenmiş. İnternette çeşitli tartışma gruplarında bunu hatırlayanların mesajları var. Ayrıca erkek ve kadın dış görünüş olarak oldukça beyaz (caucasian dedikleri) göründükleri için sonradan o da ayrıca eleştirilmiş.
Kadın figürün erkeğe göre duruşu üzerine -belki biraz zorlama olsa da- kişisel yorumum, aslında spekülasyon demek daha doğru olur, figürün ünlü astronomun eşi tarafından çizildiği için bir nevi sanatçının bilinçaltında kendisini nerede konumladırdığını gösteriyor olma ihtimali olduğu. Bunu öğrendiğimde, aklıma yakın zamanda internette denk geldiğim kitaplarını eşlerine yazdıran (type ettiren xd) erkek yazarlar geldi. Twitter’da #ThanksForTyping (#daktiloiçinteşekkürler) heştegi ile birçok örneği verilmişti yakın zamanda. Fakat her halükarda sebebi ne olursa olsun, aynı derecede vahim. Ve eleştiriler üzerine NASA (aslında daha doğrusu Carl Sagan, Frank Drake ve Sagan’ın bu sefer yeni eşi), sonrasında biraz daha dikkatli olup, Voyager plaklarında daha kapsayıcı fotoğraflar kullanmış. Burada hikayenin magazinsel tarafı da var aslında. Voyager plaklarının hazırlanmasında yer alan Sagan’ın sonraki eşi Ann Druyan, bir önceki eş Linda Salzman’ın Pioneer için hazırladığı, bu yazının da konusu olan plakayı “pff, araba plakası gibi dandikti” kıvamında eleştirmiş.
Konuya geri dönersek, anlaşılan en azından Amerika’da kadının uzay yolu oldukça zorlu başlamış. Amerika ilk erkek astronotunu Öncüler’den ve kukusuz kadın figüründen yaklaşık 15 yıl önce göndermesine rağmen, bir kadın astronotun uzaya çıkışı için bir 10 yıl daha beklemek gerekiyordu. Sally Ride 1983’de ilk Amerikan kadın astronotu olarak Dünya çevresinde 97 tur atıp geri dönüyordu. Bu ise Sovyetlerin ilk kadın kozmonotu Valentina Tereshkova’nın seyahatinden tam 20 yıl sonrasıydı. Yazıyı da daha bugün bir radikal kitap fuarında gördüğüm şu poster ile bitireyim.
Ana görsel: NASA
