Bu yazı, 18 Mart 2021 tarihinde jeem.me’de yayınlanan ve Havha Makuir (Kuir Şeftali) imzasını taşıyan aynı başlıklı derlemenin serbest çevirisidir.
“Oueer” terimi Arap dili ve kalemine konuk olduğundan beri kavramı Araplaştırma ihtiyacı da doğdu. Kuir, “garip”, “anormal”, “sapkın” gibi ifadelerle tanımlansa da, Arap LGBTİ+ toplulukları onu literatüre ve kendi coğrafyalarına daha uygun bir bağlamda ifade etti: Normatif/standart olmayan!
Başlangıçta bir başkasını aşağılamak için kullanılan kuir kavramı, New York’ta kurulan LGBTİ+ aktivistlerin kurduğu Queer Nation örgütünün müdahalesiyle 1990’ların başlarında büyük bir dönüşüm yaşayarak “onur”, “direniş” kavramlarıyla eşanlamlı hale geldi. Kuir terimini ilk benimseyen örgütlerden olan Queer Nation, New York dışında da örgütlendi. Bu da Stonewall olaylarından sonraki zamana tekabül ediyordu. Queer Nation grubunun dağıttığı “Bu gençler kuir! Bunu okuyun” yazılı broşürlerde “Biz lezbiyenler ve geyler sabahları uyandığımızda kızgın ve tiksinmiş hissediyoruz. Bu yüzden kendimize Kuir demeyi seçtik. Kuir kelimesi bize dünyanın bize nasıl baktığını hatırlatıyor” ifadeleri yer alıyordu. Örgütlülüğünü giderek artıran Queer Nation, Arap coğrafyasını da etkilemişti.
Bu derleme de, günümüzde Arapça konuşulan bölgelerde faaliyet gösteren aktivistlere ve onların kuir kavramının anlamına ilişkin ifadelerine yer veriyor.
Tunus’taki “Sınır Tanımayan Hukukçular Örgütü”nden Cezayirli Ensaf Buhafd, kuir kavramının “yasaklı” konuları tartışmaya açtığını ifade ederek şöyle diyor: “Kuir kelimesi aşağılayıcı bir sıfattan gurur kavramı haline geldi. Bunu en eski LGBTİ+ gazetesi Amerikan Gay Community News’in Queer Community News’a dönüşmesinden de anlıyoruz.
Filistinli Alqaws medya koordinatörü Omar Al-Khatib ise Kuir teriminin bölgede kullanılmasıyla beraber yaşanan fikir ayrılıklarına ilişkin kuir kavramını reddedenler ile kabul edenler arasında tartışmalar yaşandığını aktarıyor. Filistin’deki kuir hareketi ve kitlelerin kuir kavramıyla olan etkileşimine ilişkin “Özgürlük için kuir çığlık” sloganının yükseldiğini söyleyen Omar Al-Khatib, “Şu yuğanni kuir” (Kuir ne demektir) adlı çok basit bir eğitim üzerinde” çalıştıklarını da sözlerine ekliyor.
Al-Khatib’in bahsettiği fikir ayrılıklarının temelinde terimin Araplar arasında yaygınlaşmaması ve cinsiyet kimliklerine vurgu yapmaması var. Kuir kavramının kapsayıcı olmadığını düşünenler, kuir kavramının kullanılmasıyla beraber, öznenin “özcülük” konumundan kaydığını ifade ediyordu. Oysa ki, Arap dünyasında da yerleşmeye başladığı haliyle 2011 yılında yayınlanan Al-Qaws grubunun eski direktörü Hanin Maiki ve grubun aktivistlerinden Taj Al-Ares’in ifadesiyle kuir, “yasal, baskın ve olağan her şeyin zıddıdır. Kuirizm toplumsal cinsiyet rollerini tanımayan akışkan bir kimliktir.”
Müslüman genç kadınların yaşamlarının incelendiği Genç LGBTİ+ Müslümanlar İçin Kaynak adlı kitapçıkta 22 yaşındaki Menna; “Arap kültüründe LGBTİ+’yı karşılayacak bir ifade ararken zorlandım ama ‘gey ve kuir’ ifadelerini kullanıyorum. Kuir çevrelerde Müslümanlığımdan utanmamayı ve kuir Müslümanların olabileceğini öğrendim” diyor.
Kuir kavramının Arapçaya “ithal” edilmesi suçlaması ise genellikle Arap kuirlerin mücadelelerine karşı çıkmak için yapılıyor. Anti-kuircilere göre Arap coğrafyasındaki kuir özneler, özgün değil. Gazeteci ve editör Brian Whitaker, bu savunmanın kavramın Arap toplumlarında bulunmadığı savını desteklemek için yapıldığı görüşünde. Oysa, kuirizm ile ilgili kavram ve terimler bir anda ortaya çıkmadı, kuirlerin Arapça’da karşılığı olmayan deneyimlerinden bahsetme ihtiyacıyla beraber tartışılmaya başlandı.
Fransız araştırmacı Frederic Lagrange’ın ifadesiyleyse Arapça’daki bu “yokluk,” Arap kaynaklarının 20. yüzyıl boyunca eşcinsel ilişkiler konusunda sessiz kalarak bunu görmezden gelmeleriyle ilişkili.
Lübnan’daki kuir örgütlenmeleri ele aldığı makalesinde, Avrupa-Amerikan modelinin mücadele ve söylemlerini kabul eden Araplar ile kuir kavramını Arap kültürüne ve diline sokma girişiminde bulunanları ele alan Ghassan Moussaw, yerel hareketin dünya çapındaki harekete katıldığı süreçte heteroseksüellikle yüzleştiği görüşünde.
Tunuslu insan hakları aktivisti ve öğrenci Firas Bajawi’ye dönecek olursak da, kuir kavramını ehlileştirmektense onun evrensel karakterini korumak ve orijinal halinde tutmak önemli. Bazıları kuiri batının kültürel özellikleriyle ilişkilendirirken bazıları da Arap dili ve kültürüne dayandırmaya çalışıyor. 2009’da Lübnan’da LGBTİ+ topluluğu tarafından çıkarılan Acil Posta dergisinin yazarları bu sözcük saplantısına değiniyor ve şöyle diyor: “Arapça bizim de dilimiz ve diller canlı. Kelimelere anlamı insanlar verir, zihnimizdeki sözcüklere meydan okumalıyız.”
Tunuslu aktivist Rania Arfaoui’ye göre, kuirin muğlaklığı insanlarda merak duygusu uyandıran ve onları kelimeyi sorgulamaların yönelten şey. Öyle ki Rania, bu merak sayesinde Tunus’ta bazı kuir gösterimlerin gerçekleştirildiğini de söylüyor. Ardından, Tunuslu LGBTİ+ örgütü “Mawjoudin”in gerçekleştirdiği “Mawjoudin Kuir Film Festivali”ni örnek veriyor.
Bu görüşlerin de belli ettiği gibi, Arap dünyasında kuir kavramını ele alan kaynakların sayısı azımsanmayacak kadar fazla. Arapça, İngilizce ve Türkçe’deki kimi kaynaklar için aşağıdaki listeye de göz atabilirsiniz.
Arap Sinemasında Kuir Görüşler – İskender Abdullah (Arapça)
Suriye Devriminde Kuir Okumalar – (Yazar belli değil) (Arapça)
Necip Mahfuz’un Hazinesinde – İsmail Fayed (Arapça)
The Queer Arab Podcast (İngilizce)
Onur Ayında İzlenecek 35 Kuir Arap Filmi (İngilizce)
Kelimeleri Bulmak: Arap Yazarlardan Kuir ve Feminist İfadeler Üzerine (İngilizce)
Kuir Habibi (İngilizce)
Arap Dünyasında Queer’lik Üzerine – Samar Habib ile Söyleşi (Türkçe)
Ana görsel: ‘Kuirler buradaydı’ Ramallah, Filistin.
