Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma Merkezi, Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bir Yazım Rehberi hazırlamış. Amaç toplumda alışık olduğumuz eril dili değiştirmek ve daha eşitlikçi bir toplumsal iletişim alanı yaratmak. Rehber aynı zamanda kendi üniversitelerinin, başta Türk dili olmak üzere, pek çok dersinde kullanılacak, yazım konusunda eğitmenlere ve öğrencilere yardımcı olacakmış.
Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma Merkezi Müdürü Doç. Dr. Mary Lou O’Neil şöyle demiş: “Türkçede sözcükler İngilizce, Almanca, Arapça ya da Yunanca gibi dillerden farklı olarak, eril ve dişil olarak ayrılmaz. Ayrıca üçüncü tekil kişi zamiri (O) de kadın ve erkek için farklı kullanılmaz. Ancak bu durum Türkçenin cinsiyetçilikten uzak olmadığı anlamına gelmez. Kadınların daha özgür, iş ve toplumsal hayatta eşitlik isteyen, şiddete ve aile baskısına karşı gelen ve hızla ilerleyen bir yapıda olduğu Türkiye’de bazı mesleklerin, kelimelerin, ifadelerin sadece erkeklere özgü olduğu varsayımından hareketle, bu tür sözcüklerin önüne gereksiz biçimde “kadın” vurgusu yaparak kadını ötekileştiren ifadelerden kaçınılmalı. Örneğin, “Kadın başbakan, Kadın yönetici, Kadın milletvekili, Kadın yazar, Kadın gazeteci” ifadelerine baktığımızda hali hazırda ‘kadın’ mesleği olarak görülen mesleklerde ise ‘kadın’ sözcüğünü eklememek yine aynı örtük ayrımcılığa işaret etmektedir.”
Rehberde şöyle maddeler var:
Örtük olarak “erkek olmayı”, “insan/adam” olmayla özdeşleştiren ve “herkesi” kapsama iddiasıyla kadını görünmez kılan ifadelerden kaçının!
“Kadın” kelimesini olumsuz bir kavram olarak, “sakıncalı”, “kirlenmiş”, “bakire-olmayan” olarak yaftalayan ifadelerden kaçının! “Kadın” yerine daha “kibar” “edepli” olduğunu düşünerek “bayan”, “hanım”, “hanımefendi”, “kız”, “bacı” vb. kullanmayın. “Erkek” ifadesini kullanacağınız yerlerde “kadın”ı, “bay” ifadesini kullanacağınız yerlerde de “bayan”ı tercih edin. Gündelik hayatımızda sıklıkla karşılaştığımız aşağıdaki ikilikler bu ayrımı net bir biçimde göstermektedir:
• Erkek tuvaleti / Bayan tuvaleti • Erkek yüzücü / Bayan yüzücü • Erkek öğretmen / Bayan öğretmen • Erkek arkadaş / Bayan arkadaş • Erkek yanı / Bayan yanı (Toplu taşımacılıkta)
“Er”, “baba” “oğlan” kelimelerinin, örtük olarak kadını dışlayan ve kapsayıcı olduğu düşünülen ifadelerinden kaçının!
• İnsanoğlu • Ademoğlu • İşinin eri • Sözünün eri • Er sözü • Bilim erleri • Babalanmak
Bazı deyim, atasözü, klişe cümleler ve ifadelerde cinsiyetçi kullanımlardan kaçının!
• Anasına bak kızını al • Kızını dövmeyen dizini döver • Kız almak/kız vermek • Kadınlar hamamına çevirmek • Evde kalmış • Yuvayı yapan dişi kuştur • Karı ağızlı • Hanım evladı • Hanım hanımcık • Senin gibi hanım bir kıza yakışıyor mu? • Delikanlı kız • Adam gibi adam • Erkek adam ağlamaz • Anasını satmak
Bu rehber şahane bir başlangıç olmakla beraber olukça sınırlı, hele de meseleyi daha geniş bir toplumsal cinsiyet algısı kapsamında düşündüğümüzde. Dilimizde yeniden düşünmemiz, değiştirmemiz veya terketmemiz gereken onlarca atasözü ve deyim var. Bu vesileyle çalışmanın devamını ve gelişmesini dilediğimizi belirtelim.
11. sayfadan itibaren Türkçesini bulabileceğiniz rehberin tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
