Küçükken Thalía adlı Meksikalı bir şarkıcı aktörün dizilerini çok izlerdik. Bu dizilerde sıkça kullanılan bir tema vardı: Ailesi tarafından yalan dolanla akıl hastanesine yatırılan varlıklı kadınların özgürlüklerini geri kazanma çabası. Bunun dizilere konu olmasında tabii ki gerçeklik payı var. Tarih boyunca hem mülklerine konmak hem de onları kontrol altında tutmak için kadınların akli dengesi hep sorgulanmış. Bu olayın son örneği ise şu anda yaşanıyor: Bazılarımızın ilk gençliğine damga vurmuş dünyaca ünlü şarkıcı Britney Spears’ın tam olarak böyle bir hayat yaşadığını öğrendik!
Tarihteki anlı şanlı doktorların fikirlerine göre kadınları deli olmaya iten sebeplerden biri rahimleri ve genel olarak üreme sistemleri. “Histeri” kadınların yürüyen rahimlerinden türetilmiş bir tanı mesela. 19. yy’da ABD’nin Wisconsin eyaletinde Mendota Akıl Hastanesine yatırılan kadınlardan bir tanesine “bastırılmış regl” teşhisi konmuş. Kadın 17 yaşında. Acaba yumurtalıklarında kist mi vardı? Belki hamileydi. Belki de yeme bozukluğu vardı adet döngüsünü bozan. Kadınlara deli teşhisi koyulmasının birçok sebebi var; mesela çok kitap okumak, mental veya fiziki çok güç sarf etmek, evdeki sorunlar… (Britney Spears’ın söylediğine göre sahne gösterisinde kullanılacak bir dansa karşı çıktığı için aylarca bir akıl sağlığı servisine kapatılmış.) Patriarka altında, kadınlık, ve ironik olarak kadınlıktan bir şekilde sapmış gibi görünme, bir akıl hastalığı.
Bu akıl hastanesindeki kadınlara sıkça konulan bir tanı “dini nedenlerden dolayı delilik.” ABD’nin bir başka eyaletinde yine böyle bir teşhis konulan bir kadın da Elizabeth Packard. Packard’ın yobaz bir papaz olan kocasıyla üzerinde anlaşmadığı bir sürü konu var; 6 çocuğunun nasıl yetiştirileceği, kölelik sistemi ve dini konular. Packard bir gün vaaz sırasında dayanamayıp başka bir mezhebe geçeceğini söylüyor. O sırada, yıl 1860, bir kadın sadece kocasının beyanı ile, delilsiz ve sebepsiz, deli olarak yaftalanıp akıl hastanesine konulabiliyor. Packard Jacksonville akıl hastanesinde üç yıl geçiriyor. Çocuklarının uğraşları ile çıktığı zaman hastanedeki doktor Packard için “tedavi edilemez” notu düşüyor. Fakat Packard hastane dışında da özgürlüğüne kavuşmuş değil. Kocası eve gelince onu bir odaya kilitliyor. Packard bir kadın arkadaşının yardımı ile mahkemeye çıkmayı başarıyor ve bir jüri onun aklı yerinde bir birey olduğuna kanaat getiriyor. Packard hayatının geri kalanını akıl hastanelerine karşı, ve evli ve boşanmış kadınların hakları için başarıyla savaşarak geçiriyor.
Mendota Akıl Hastanesindeki 22 yaşındaki bir kadının kaydı beni özellikle çok üzdü. Teşhis: Çocuk doğumundan dolayı delilik. Araştırmacılar bu tanının çok sık kullanıldığını söylüyor. Bu hasta yeni doğan çocuğunun sürekli bir tehlike altında olduğunu düşündüğü ve anlaşılmaz hareketler sergilediği için yatırılmış hastaneye.
Postpartum (doğum sonrası) depresyon ne yazık ki şimdi de ağır stigmalar taşıyan bir durum. Son yıllarda çocuk sahibi olan ve postpartum depresyon yaşadığını bildiğim üç kadın var. Ama ünlü bir örnek olarak Britney Spears’a dönelim yine. Spears 2008 yılında babasının vesayeti altına kondu. Vesayet sistemi yaşlılık veya zihinsel sorunlar nedeniyle kendi başına kararlar vermeye yeterli olmayan insanların hayatları hakkında tehlikeli kararlar vermelerini önlemek, mesela onları dolandırıcılardan korumak adına kurulmuş. Son çare olarak ve büyük çoğunlukla çok yaşlı, demans hastaları için kullanıldığı söyleniyor. Britney vesayet altına konulduğunda 26 yaşındaydı. Eşinden boşanmış, iki çocuğunun velayetini kaybetmiş, büyük ihtimalle postpartum (doğum sonrası) depresyon yaşadığı anlarda, peşini hiçbir zaman bırakmayan kameralar önünde kriz diye algılanan davranışlar sergiliyordu. O dönem basına çok sık konu olmuş, magazin dergilerinde çarşaf çarşaf basılmış görüntülerinden biri saçını kazdığı görüntülerdi. Ona destek vermek için gelen hayranlarının taşıdığı bir pankartta “postpartum suç değil” yazıyordu, içim yandı.
Ünlü ünsüz kadınlardan ne çok şey bekleyip ne kadar hızlı çöpe atabiliyoruz! Britney Spears’ın bir isyanına sanırım Elizabeth Packard da katılırdı: Beni duyuyorsunuz ama dinlemiyorsunuz! Kadınları dinleyip destek olmak yerine hala onları göz önünden kaldırmak üzerine sistemlerde yaşıyoruz.
Ana görsel: Brezilya’daki ulusal kongre binasındaki “Britney’i Özgür Bırakın” yazısı.
