Bilim insanlarının, özellikle CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi) gibi büyük deneylerin, tekrarlamaktan hoşlandığı bir düşünce vardır: Bilim, her ülkeden vatandaşın sınır tanımadan birlikte çalıştığı bir alan. Pratikte ne kadar doğru bu peki? Avrupa’nın Türkiye’ye vize serbestisini tartıştığı şu günlerde, bir akademisyen olarak karşılaştığım sınır deneyimlerini anlatmak istedim.
Daha geçen haftalarda, bütün belgelerim hazır, Mainz Üniversitesi’nden bir konferansa katılmak ve ayrıca seminer vermek için aldığım davetiye elimde, Şikago Alman Konsolosluğu’ndaydım. Konsolos görevlisi pasaportuma göz gezdirdikten sonra bana hemen kötü haberi verdi: ‘ABD vizeniz geçerli olmadığı için Şengen vizesi alamazsınız.’ ABD vizemin süresi geçen yıl bitti, çalışma iznim ile Almanya’da kalıyorum. Görevliye ülke dışına çıktığımda ABD vizemi yenilemek için başvuracağımı söylüyorum, ama imkansız. Tek yolun önce Türkiye’ye gidip, hem ABD vizesine hem Almanya vizesine oradan başvurmam olduğunu söylüyor. Tabii ki yarın uçağa atlayıp Türkiye’ye dönebilecek gücüm yok. Bütün gün sınırlara sinirlendikten sonra konferans organizatörlerine ‘Bilimin sınır tanımadığını düşünmek güzel, ama gerçek şu ki sınırlar bilim falan dinlemiyor’ diye bitirdiğim bir email göndererek konferansa katılamayacağımı bildiriyorum.
ABD vizesi demişken o da ayrı bir konu. Vizem çalışma iznimden önce bitti ne yazık ki. Çalışma iznim bana ülkede kalıp çalışabilme izni vermesine rağmen, ülkeye giriş yapma izni vermiyor. ABD dışına çıktığım anda vizemi yenilemem lazım. Türk vatandaşı olarak yine biz biraz daha şanslıyız aslında: Uzun süreli vize almak, özellikle öğrenci ya da akademisyenseniz, çok zor olmuyor. Kıyas olarak, mesela, Çin vatandaşları sadece 1 –bir- senelik vize alabiliyorlar. Doktora programlarının ortalama beş sene olduğu düşünülünce bu büyük bir yük oluyor.
Bir başka vize derdim de Kanada ile olmuştu yıllar önce. Kanada vizemi katılmak istediğim konferans bittikten sonra göndermişti! Kanada’nın bana yaptığı, şu yaptığına göre devede kulak kalır aslında: 2014 yılında Ottawa’da düzenlenen Uluslararası Uzay Konferansı’na Rus ve Çin Uzay Ajansı görevlileri vize alamadıkları için katılamamışlar. Bu ajanslar ve insanlar Uluslararası Uzay İstasyonu’nda beraber çalışıyorlar, Kanadalı astronotlar Rus mekikleriyle uzaya gidiyor, ama dünya üzerindeki sınırları aşamıyorlar!
Vize dendiğinde İngiltere’yi ayrı bir kategoriye koymak gerekiyor. 2013 yılında İngiltere’de düzenlenen iki büyük medikal konferansa bir çok davetli vize sorunları yüzünden katılamıyor. Vizelerin reddedilme nedenleri arasında ‘bu ziyaret için yeterli maddi güçleri olmaması’ da var. (Akademisyenler hiçbir ülkede zengin değiller ama o kadar da değil yani.) Bu olaylar yüzünden Uluslararası Bilim Konseyi İngiltere’yi eleştiren çok kızgın bir mektup yayınladı. Bu mektupta konferans düzenleyicilerine yer seçerken vize olayını da göz önünde bulundurmaları öneriliyor, bir nevi İngiltere men ediliyor misafir ülke olmaktan.
Sid-Ahmed Kerzabi’nin reddedilen İngiltere vize başvurusu, bu deneyimin ne kadar aşağılayıcı ve yıldırıcı olabileceğinin en açık örneği. 84 yaşındaki Kerzabi Cezayir’de müzelerin ve dünya miras bölgelerinin yöneticiliğini yapmış bir akademisyen. Oxford Üniversitesi tarafından düzenlenen bir konferansta ana konuşmayı yapması için davet ediliyor. Bu davetin bir diğer sebebi ise Cezayir’de ortak bir çalışma başlatmak için Kerzabi’den yardım istemek. Fakat İngiliz görevliler ‘Kerzabi İngiltere’ye yerleşmeyi planlamadığına dair yeterince delil gösteremediği’ için vize talebini reddediyorlar! Kerzabi kızgın: ‘Bu yaşımda böyle aşağılayıcı bir olayı kaldıramayacağım,’ diyor. Haklı. Yaşınız ne olursa olsun davet edildiğiniz yerde kapıdan kovulmak zor geliyor.
