Latife Tekin’in Sevgili Arsız Ölümü ile Reha Erdem’in Hayat Var’ında ortak bir an: Dirmit de Hayat da ilk kez regl olduklarında anneleri bir tokat atar yüzlerine. Acıklı sahnelenmiş anlar değildir ikisi de. Daha çok Yasa’nın nedensiz, boş zeminini hatırlatırlar. Bir bedenin parçası değil de kendi başına dolanıp duran bir tokat. İlk defa regl olanları tokatlamaya ayarlı bir otomat gibi. Cinsellik ve zevk alanını düzenlemeye çalışan yücelerin gülünçlüğü. Aslında bu iki anlatıyı birbirine bağlayan daha kısa bir yol da var; mırıltıdan dile, dilden mırıltıya gidiyor. Nurdan Gürbilek’in Latife Tekin romanları hakkında yazdığı “Mırıltıdan Dile” denemesiyle açılabilecek bir yol. Latife Tekin okuyunca daha iyi anladığımız, en azından bir ifade, gramer kazandırabildiğimiz ilksel tecrübeye tutulan ışıkla: “Dil, bir ayrılık üzerine kurulu, bir zor içeriyor evet, ama bu ayrılığı katlanır kılan; işarete, söze, sözcüğe dönüştüren de yine dil.”[1] Boşluğa, parçalanma ve kırılmaya, kayba açılan dil, bir yandan da büyüye, ışığa, mucizeye, imkana açılır. Bir yandan coşkuya diğer yandan öfkeye. Bir yandan vaade diğer yandan hüsrana. Dolup taşan bir bolluğa ve her ışığı söndüren bir yokluğa. Gürbilek, Latife Tekin’in romanlarında dilin bu çift kutupluluğunu sadece anlatmadığını aynı zamanda hep geri döndüğümüz bu ilksel tecrübenin ve yaşantının sahnesi olan, onu sahneleyen bir dil de yarattığını söylemişti. Hem gayri şahsi mırıltının hem de dilin açtığı çatlaktan içeri davetsizce dolarak mırıltıyı boğan gürültülerin sahnesi olabilen bir dil. “Sözcükler mezarlığı”nın (Gece Dersleri) ama aynı zamanda “sözcüklerden bir yorganın” (Sevgili Arsız Ölüm) sahnesi. Bir yanda“hışırtı yoluyla sessizleşmek isteyen hayat” (Aşk İşaretleri), diğer yanda “kelimeler yoluyla canlanmak isteyen hayat” (Aşk İşaretleri). Hayat Var’da Hayat’ın mırıltısı da böyle bir sahnede işitilmiyor mu? Dilin dışında ya da dil öncesi bir cennetin peşinde değil, dilin içinde veriyoruz bütün mücadeleyi. İnsanın başkalarına, başkalarının adaletine ve yargısına açıklığı, bu kurucu yaralanabilirlik paradoksal biçimde başkalarıyla etik bağlarımın da kaynağı. “İçimde hala kelimeler yoluyla canlanmak isteyen bir hayatın olması garip.”(Aşk İşaretleri).
Başkalarının temaslarına, içeriye dolan dış dünyaya karşı savunmasız, başkaları tarafından bakılmaya muhtaç olduğumuz en erken dönemlerin, bebekliğin ve çocukluğun yaralanmaya açıklığını hatırlatıyor bütün bu sahne öncelikle. Peşi sıra, kız çocuk olmanın, kadın olmanın, yoksul olmanın sahnesi, –dil denilen evin sahiplerinden olamayanlara yönelen sessizleştirmenin, kıyıya itilmişliğin. Maruz kalınan, zorla giydirilen, “üstümüze atılan” dil. “Zalim bir oyun”, “bir hergelelik” olarak dil (Aşk İşaretleri). Bir yüzün bir cümleyle yırtılabilişinin, kelimelerin uçuruma dönüşmesinin, içeriden mi dışarıdan mı geldiğini tam olarak anlayamadığımız seslerin, başkalarına açıklığın ve kırılganlığın sahnesi. Filmin görünür uzayı da tıpkı beden gibi kırılgan, geçirgen, gözenekli ve parçalıdır. Bir bütün değil, bölünmüş, düpedüz yarılmıştır. Ses ve bakış arasında. Film boyunca duyduğumuz kimi ses zerrelerinin, kanatlanan kuş sesi, cam kırılması sesleri gibi, görünür alanda yerlerini hiç bulamayız. Ama filmin görünür dünyasına sürekli musallat olur, adeta kendilerine görüntüde bir yer ararlar.
Birden bir doluluk belirmeye başlıyor. Dil denilen evin yabancısı olmaya yazgılı olanlar, dilin bünyevi yabancılığını ve insanın ilksel yaralanabilirliğini sezmeye, bu hakikate daha yakın. Bedenli bir varlık olarak bedenli yaşamımın temel toplumsallığını sezmeye? En mahrem düzeyde toplumsal oluşumuzu, bir iktidar sahasına teslim edilmişliğimizi dipten derinden bilmeye? Dilin bünyesindeki açıklığı görebilmeye? Sokağın, sözcüklerin, başkalarının çağrısı.
[1] “Mırıltıdan Dile”, Ev Ödevi, İstanbul: Metis, 1999, s. 57.
