Üniversitedeyken özel ders vermeye heves ettim bir ara. Benim öğrenci aradığımı bilen bir tanıdık bir komşusuna yönlendirdi, evlerine gittim, bir saatlik bir deneme dersi yaptık. Zehir gibi bir kız çıktı öğrenci, ne anlattıysam jet hızıyla anladı. Kafamız da uydu, üniversite sınavına da epey vardı, uzun süreli bir öğrencim olacak diye sevindim.
Dersten sonra börek çörek sohbet ettik anneyle. Konu sınava, tercihlere gelince,
—Biz eczacılık düşünüyoruz bölüm olarak. Kızlara da uygun bir bölüm. Mezun olduktan sonra da evlenir zaten.
deyiverdi, gülümseyerek.
Başkasının senin “tür”üne uygun olan/olmayan, senin türünün becerebileceği/ beceremeyeceği şeyler hakkında atıp tutması, heves kırması, elbet kötü. Ama daha kötü, daha acı olan, senin kendine, kendi türüne, kalıplaşmış önyargılarla bakmaya başlaman.
Deneyler yapmışlar, çok çarpıcı. Bir grup öğrenciye bir matematik testi vermişler. Başlamadan önce, bazılarına o testte erkeklerin kızlardan daha başarılı olduğunu söylemişler, bazılarına da pek başarı farkı olmadığını. İlk gruptaki kızların ortalaması, erkeklerinkinden çok daha düşük çıkmış. İkinci gruptakilerinki ise, hemen hemen aynı.
Erkek (siyah) ve kız (noktalı) öğrencilerin sınav sonuçları. Soldakiler “fark yok” denilenler.
Önünde bir soru var. Konuya hakimsen çözersin, değilsen çözemezsin, değil mi? Değil işte. O kadar basit değil hiçbir şey.
—
Nezaketi elden bırakmadım anneyle konuşurken, ama düşündüklerimi de söyledim. Kıza methiye düzdüm, hangi teknik bölümü isterse orada okuyabilecek yeteneği olduğunu, böyle baştan karar vermenin pek doğru olmadığını anlatmaya çalıştım. İtiraz etmedi, gülümseyerek dinledi. Gitme vakti gelince zarfımı verdi, yolcu etti. Bir daha da aramadılar.
Yukarıdaki kız, Ada Lovelace. 1815′te doğmuş, 36 yaşında ölmüş. Bilgisayar henüz sadece kağıt üzerinde bir fikirken, bilgisayar programları yazmaya başlamış. Yayınlanmış ilk bilgisayar programının ona ait olduğunu söylüyorlar.
–
Bahsettiğim deneyler hakkında İngilizce kaynaklar: Wikipedia maddesi, ilk makalelerden biri (grafiği buradan aldım). Anlattığım etki, sadece kadınlar-erkekler için değil, hakkında önyargılar bulunan birçok başka grup için de gözlenmiş.
Makaleden bir Virginia Woolf alıntısı.
(Bu yazı daha önce ark143.org‘da yayınlandı)
