Gwyn D’Mello’nun Indiatimes’te yayımlanan Creator Of 1st Ever Word Processor 50 Years Ago, Evelyn Berezin Passes Away At Age 93 başlıklı haberinin çevirisidir.
Evelyn Berezin geçtiğimiz hafta 11 Aralık günü, 93 yaşında vefat etti. Daha önce hiç ismini duymamış mıydınız? Aslında hepimizi oldukça yakından ilgilendirmesi gereken birisi.
Kendisi bilgisayar alanında öncü bir kadındı ve şu anda size bu hikâyeyi yazabiliyorsam, bu onun sayesinde mümkün.
Berezin yaklaşık 50 yıl önce fazla mesai yapan gazeteci ve sekreterlerin imdadına yetişti. Zira bilgisayarda ilk kez bir kelime işlemcisi yaratan ve bunu pazarlayan kişi kendisiydi. Hani nihayetinde hali hazırda kullandığımız Google Docs ya da Microsoft haline gelen yazılımı.
Berezin 1969’da daktilo ve bilgisayar tasarım şirketi olan Underwood Corporation’daki işini kendi şirketini kurmak üzere bıraktı. Bir sene önce aklına bir fikir gelmişti: Sekreterlerin yaptığı işi tamamen değiştirecek olan Redactron Corporation adlı yeni bir şirket kuracaktı.
O dönemde bilgisayarlar hâlâ emekleme dönemindeydi. Sekreterler ise Amerika’daki işgücünün önemli bir bölümünü oluşturuyordu. Bu kadınların kariyerlerinde herhangi bir şekilde ilerleme imkânı olmadığı gibi gün boyu bitmek bilmeyen sayfalarca yazı kopyalamak zorundaydılar ve tekdüze bir hayata sıkışmışlardı. Patronun üç kopyaya mı ihtiyacı var? Belgeyi daktiloda iki kez daha yaz. Toplantı için notlar mı gerekiyor? Aynı sözleşmeden 10 tane daha kopyala. Mahkeme dosyasında bir hata mı var? Bütün dosyayı yeniden yaz.
Hâl böyleyken, 1969’da Berezin bilgisayarda kullanılan ilk kelime işleyicisini çıkardı, adını da Bilgi Sekreteri (Data Secretary) koydu. Bir metre boyunda ve bir otel mini-barı genişliğinde olan bu aletin ekranı bile yoktu, hâliyle kelimeleri yazılırken görmek bile mümkün değildi. O dönemde IBM Selectric Typewriter’ı (Daktilo) hem klavye hem de ‘yazıcı’ olarak kullanırken, Berezin’in piyasaya sürdüğü alet, 13 yarı-iletken ve programlanabilir bir mantık devresi kullanılarak tasarlanıp programlandı. Aletler oldukça hantal ve pahalıydılar ama stenografi tarihinde metin düzenleme, silme ve kopyala-yapıştır gibi faaliyetler ilk kez mümkün olmuştu.
Tabii sonradan Redactron, Bilgi Sekreteri’nin hem ekranı hem de daha büyük önbelleği olan sürümlerini geliştirdi ama bu ilk sürüm her şeyin başlangıcı oldu. IBM, o sıralarda aynı işi yapmak için kendi erken tip bilgisayarlarında mıknatıslı bant kullanıyordu, ama çok kısa bir zaman içerisinde Berezin’in makinesini taklit etmeye başladılar. Tabii büyük bir şirket oldukları için fiyatları çok daha alçak tutup Bilgi Sekreteri’ni piyasanın dışına itmeyi başarabildiler. Fakat Berezin bilgi işlem dünyasında izini çoktan bırakmıştı bile. Berezin, yıllar sonra Redactron aletini sekreterlere yardımcı olsun diye geliştirdiğini söyleyecekti. Ama bu aletler o kadar hızlı ve verimli çalışıyorlardı ki kadınların daha önceleri bu alanda çalışmak için ihtiyaç duydukları ve hatta eğitim bile almalarını gerektiren vasıflar önemsiz hâle gelmişti. Ve dolayısıyla bu süreç, kazara kadınları işinden etti ya da zaman harcayıp edindikleri vasıfları değersiz hâle getirdi.
Redactron’un çöküşünü gördüğünde hâlâ kariyerinin başlarında olan Berezin, önemli bilgisayar sistemleri tasarlamaya devam etti. Karışık hesaplar yapabilecek, büyük kurumların komplike muhasebesini tutabilecek ve hatta otomatik banka işlemleri gerçekleştirebilecek sistemler tasarladı. Berezin aynı zamanda dünyadaki ilk havayolu rezervasyon sistemini geliştirenlerden biri olduğunu da ileri sürdü.
Nihayetinde 2011’de bilgi işlem dünyasına katkılardan dolayı Teknoloji’de Kadınlar Uluslararası Onur Listesi’ndeki haklı yerini aldı. Fakat günümüzde Berezin adını bilen çok az insan var; görece bilinmeyen bir isim olmaya devam ediyor.
Yıllar sonra Berezin’e lenfoma teşhisi konuldu. Tedavi olmak yerine hayatının son yıllarının tadını çıkartmak istediğine karar verdi. Bu hafta ailesi ve arkadaşlarının yanında vefat etti. Biz de bilgi işlem dünyasında gelmiş geçmiş en iyi ve en zeki kadınlardan birini kaybettik.
